Thuế tận thu, hậu quả khó lường

Trước bối cảnh nợ công tăng cao, Bộ Tài chính đề xuất tăng thuế giá trị gia tăng (VAT) với hàng hóa tiêu dùng từ mức 10% hiện nay lên 12% hoặc 14%. Đồng thời, bộ này loại một số hàng hóa thiết yếu khỏi nhóm ưu đãi thuế VAT, như nước sạch, một số thiết bị phục vụ y tế, giáo dục, hoạt động văn hóa, giải trí, in ấn…

Chuyên gia kinh tế - TS Lê Đăng Doanh cho rằng, Bộ Tài chính đề xuất tăng thuế VAT nhằm tăng thu cho ngân sách nhà nước để đảm bảo chi tiêu, không để bội chi lên quá cao. Hiện, hết tháng 7, chi thường xuyên đã lên tới gần 511,3 nghìn tỷ đồng (tăng 7,4% so với cùng kỳ năm trước, và chiếm hơn 73% số chi ngân sách).

Tuy nhiên, theo ông Doanh, lộ trình áp dụng cần xem xét lại, và cần lắng nghe thêm ý kiến người dân, doanh nghiệp, chuyên gia… “Người kinh doanh cần có môi trường kinh doanh có thể dự báo, tiên liệu trước. Nếu cứ bất chợt bị tăng thuế thì phương án kinh doanh sẽ bị thay đổi do chi phí, giá cả tăng lên, lợi nhuận giảm đi. Hàng hóa tăng giá người dân sẽ thắt lưng buộc bụng, chi tiêu ít hơn, khi phần lớn tiền phải dùng cho chi tiêu thiết yếu, ngược lại sẽ khiến doanh nghiệp khó tiêu thụ sản phẩm, lợi nhuận giảm nên nộp thuế cũng giảm theo. Như vậy là lợi bất cập hại”, ông Doanh phân tích.

Tăng thuế, theo đề xuất của Bộ Tài chính, bệnh nhân là một trong nhóm đối tượng bị tác động mạnh. Ảnh: Như Ý.

Cũng theo ông Doanh, Việt Nam khi hội nhập có những cam kết ổn định môi trường kinh doanh và sự thay đổi được dự báo trước. Theo đó, khi chính sách thay đổi phải được lấy ý kiến rộng rãi, có lắng nghe và sửa đổi, khi thay đổi phải có lộ trình để người dân và doanh nghiệp chuẩn bị phương án ứng phó.

Chuyên gia kinh tế Nguyễn Đức Thành cho rằng, trong bối cảnh nợ công tăng cao, bội chi hiện nay, Chính phủ cần có giải pháp tiết chế chi tiêu. “Việc tăng thuế chứng tỏ anh không có khả năng kiểm soát chi tiêu. Thực tế, mức thu thuế của Việt Nam đã cao so với nhiều nước trong khu vực, nếu tiếp tục tăng thu VAT sẽ gây khó khăn cho nền kinh tế. Cái gốc của vấn đề là tiết giảm chi chứ không phải nới rộng thu như thế này” - chuyên gia Nguyễn Đức Thành phân tích.

Vị chuyên gia này lo ngại, nếu đề xuất này của Bộ Tài chính được thông qua, chứng tỏ Chính phủ tiếp tục dung dưỡng những nguồn chi rất dễ dãi hiện nay. Ông Thành cho rằng, Quốc hội không nên đồng tình với dự thảo Luật sửa đổi luật thuế VAT của Bộ Tài chính.

Tăng thuế vì nợ công tăng cao!

Bộ Tài chính đang lấy ý kiến sửa đổi một số luật về thuế, trong đó có đề xuất sửa đổi thuế VAT theo hướng tăng thuế, giảm nhóm hàng hóa ưu đãi thuế. Cụ thể, với thuế VAT thông thường, Bộ Tài chính đề xuất 2 phương án: Tăng thuế VAT mức 10% hiện hành lên 12% từ ngày 1/1/2019; hoặc tăng theo lộ trình lên 12% từ năm 2019 và lên 14% từ 1/1/2021. 

Ông Phạm Đình Thi, Vụ trưởng Chính sách Thuế (Bộ Tài chính) cho biết, đơn vị soạn thảo nghiêng về phương án tăng thuế VAT lên 12% (phương án đầu). Lý giải về đề xuất tăng thuế VAT, ông Thi dẫn kinh nghiệm quốc tế cũng làm vậy khi nợ công tăng cao. Khi nợ công tăng cao, các nước cơ cấu lại thu ngân sách theo hướng tăng thuế gián thu (thuế VAT, tiêu thụ đặc biệt), để bù hụt thu từ giảm thuế thu nhập (thuế thu nhập doanh nghiệp, thu nhập cá nhân), ưu đãi thuế xuất - nhập khẩu… Qua đó đảm bảo nền tài chính quốc gia an toàn, bền vững, hỗ trợ doanh nghiệp và phù hợp thông lệ quốc tế…

Ông Thi còn dẫn mức thuế VAT tại một số nước để thuyết phục cho đề xuất tăng thuế trên, như: Các nước thuộc Liên minh châu Âu (EU) thuế VAT trung bình đã tăng lên 21,5% từ năm 2014 (thay mức 19% năm 2000); Trung Quốc thuế VAT là 17%,...

Bộ Tài chính cũng đề xuất loại một số nhóm hàng hóa, dịch vụ được ưu đãi thuế VAT sang nhóm chịu thuế thông thường, dù đây là những hàng hóa thiết yếu của người dân. Những hàng hóa, dịch vụ này sẽ tăng thuế VAT từ 5% hiện hành lên 12% (thậm chí lên 14% nếu phương án 2 được chọn). Các loại hàng hóa nhóm này như: Nước sạch sinh hoạt và sản xuất, dịch vụ văn hoá, thể thao, biểu diễn nghệ thuật, sản xuất và phát hành phim, biểu diễn thời trang, thi người mẫu, bóng đá… “Những hàng hóa, dịch vụ này đã được xã hội hoá sâu rộng, nhiều thành phần kinh tế tham gia vì mục đích lợi nhuận. Nếu tiếp tục ưu đãi thuế VAT sẽ không bình đẳng giữa các lĩnh vực, ngành nghề kinh doanh khác”, ông Thi nói.

Ngoài ra, Bộ Tài chính cũng đề xuất bỏ quy định miễn thuế VAT cho hoạt động chuyển quyền sử dụng đất. Thay vào đó, hoạt động này vẫn phải chịu thuế VAT theo mức thông thường (theo mức đề xuất 12% vào năm 2019).

Bệnh nhân, học sinh cũng bị tác động

Bộ Tài chính đề xuất loại một số nhóm hàng hóa khỏi khu vực ưu đãi về thuế VAT (cả không chịu thuế và giảm nửa thuế). Như tách nhóm hàng hóa dùng cho y tế, giáo dục nhưng có thể dùng vào nhiều mục đích khác đang hưởng thuế VAT ưu đãi 5% hiện nay lên 12%, như: Bàn, ghế, máy chiếu, màn hình... Ngoài ra, với in sách và các ấn phẩm khác có loại chịu thuế 5% loại 10%, nhưng nhiều trường hợp không phân biệt được loại ấn phẩm nào chịu thuế bao nhiêu. Do đó, Bộ Tài chính đề xuất mức thuế VAT thống nhất 12% với nhóm ấn phẩm sách và hoạt động in ấn (trừ sách giáo khoa, giáo trình, báo, tạp chí…).

Do mức thuế VAT thông thường được đề xuất tăng lên 12% năm 2019, nên nhóm hàng hóa ưu đãi giảm 50% thuế VAT cũng phải tăng mức thuế theo từ 5% hiện hành lên 6% năm 2019. Nhóm hàng hóa này ưu đãi chủ yếu phục vụ lĩnh vực y tế, giáo dục, nông nghiệp, sản xuất và chế biến nông sản… Cụ thể, nhóm y tế có một số máy móc, thiết bị phải tăng thuế VAT như: Máy nội soi, siêu âm, chụp X-quang, chụp cộng hưởng từ, chụp cắt lớp; máy móc, thiết bị, dụng cụ dùng để khám, gây mê, mổ, khâu, băng, bó, tiêm, hô hấp; bông, băng vệ sinh y tế; thuốc phòng bệnh, chữa bệnh; sản phẩm hóa dược, dược liệu là nguyên liệu sản xuất thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh. Nhóm hàng hóa phục vụ giáo dục, như: Giáo cụ dùng để giảng dạy và học tập, bao gồm các loại mô hình, hình vẽ, bảng, phấn, thước kẻ, com-pa. Nhóm hàng hóa nông nghiệp như: Phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, thức ăn chăn nuôi, sản phẩm nông nghiệp, sơ chế bảo quản sản phẩm nông nghiệp…

Mức thuế VAT 6% với các hàng hóa, dịch vụ ưu đãi kể trên được áp dụng theo nguyên tắc bằng 50% thuế VAT thông thường. Tuy nhiên, đó là tính theo phương án tăng thuế VAT thông thường lên 12%. Nếu phương án tăng thuế VAT thông thường lên mức 12% từ năm 2019 và lên 14% từ năm 2021 được lựa chọn, đồng nghĩa thuế VAT với hàng hóa ưu đãi trên cũng tăng theo tương ứng 6% từ năm 2019 và lên 7% năm 2021.

Riêng hoạt động xuất bản, phát hành báo, tạp chí, sách chính trị, sách giáo khoa, giáo trình, sách khoa học - kỹ thuật, sách in bằng chữ dân tộc thiểu số, các ấn phẩm tuyên truyền (kể cả dưới dạng dữ liệu điện tử, băng đĩa), in tiền… vẫn thuộc nhóm miễn thuế VAT.

Nếu Dự thảo luật được Quốc hội thông qua, từ năm 2019, hàng loạt dịch vụ, hàng hóa tiêu dùng người dân sử dụng hàng ngày sẽ đồng loạt tăng giá theo. Trong đó có những hàng hóa, dịch vụ thiết yếu như: Điện, nước, thực phẩm qua chế biến, đồ uống các loại, giáo dục, y tế, cước vận tải, xăng dầu, gas, phương tiện giao thông, quần áo, các hoạt động thể thao, giải trí…